Mung Masa galaw ai ni Mung Masha a gawng malai tai ga

KDA Slg Mahtu Naw, NDA-K Slg Zahkung Ting Yin aq mungmasa hkrun lam hpe kasi yu nna hkan galaw ga she nga yang gaw, wunpawng myu sha ni a mungmasa gaw, galoi ma, federal democracy, self determination lu sana n’re. Myen Myen the pawng, myen jaw mata ai lahpaw mata sha n’na, n’na, Kachin people a matu mungmasa tsun shaga galaw na malap nga sai.

N’hkru n’kaja ai mung masha hpe zing ri ai Myen Military Dictatorship hpe si nat hpai rawt malan ai nga n'na, mungmasha hpe gawng malai tsun shaga ai lam n'nga, tinang uhpung kata mung, democracy ladat hte uphkang ai n'mu lu. Daini na uhpung makau mi Kachin hte Burmese military ngu ai mying shai hta lai n'na, akyang lai len gaw, Myen a dictatorship akyang lailen she, dagraw lang nga ai ni lawm nga ga ai.

Mung masa galaw ai ngu gaw, mungmasha ra sharawng ai hpe, gawng malai tai n’na, tsun shaga ya ai lam re. Rawt malan ngu ai gaw, bawngban n’mai ai hpe, bawngban (compromise) galaw na matu, si nat hpai n'na gau lau ai lam re.

Mungmasa ngu ai gaw pungdung nga ra ai. Political compromise galaw na matu gaw, political stand nga ra ai. Compromise galaw ai shaloi e, amyu aq matu hpang jahtum e maigan amyu ni hpe jaw kau n’mai ai lam ni nga nga ai.

Daini na KDA, NDA-K ni aq mung masa pandung gaw hpa rai ta? Federal democracy and self-determination re I, n’re i? asan sha tsun marit. N’re ai nga jang gaw, myen rawt malan ni galaw nga ai democracy lu na matu re i?

Ngai maram yu ai daram gaw, KDA, NDA-K uhpung ni galaw nga ai gaw, federal democracy and self-determination lu na matu, pandung n’rai sai ngu, mu lu ai. Laga ni gara hku mu ma ai kun? Ndai federal democracy pundung n’re nga yang, hpa baw pandung re ta?
Dai ni na ten hta Rawt malan uhpung law law nga nga ai. Myen galaw ai the Kachin ni galaw ai mungmasa gaw “common interest” = democracy bung tim mung, pandung naw shai nga ai. Panlong Agreement kaw gawgap da ai, bawsang myu ningbaw ni jawm n’na up ai “Federal Union of Burma” gaw U Nu, Ne Win hte Than Shwe aq majaw, majority Myen ni up ai hkrai mungup tai ai masa de du nga sai. SPDC gaw labau hpe gram kau n’na, mungdan ting hpe, myen a up hkang ai npu de bang kau sai.

Colonial prat kaw n’na, 19947 du hkra gaw, British hpe kadai mung kadai chye ai hku gumlang ai kaw n’na, 1947 (Panglong Agreement) kawn 1960 du hkra gaw, “federal union of Burma” federal government hku n’na up ai aten ladaw re. 1960 kawn daini 2010 de gaw myen ni kam ai hku up sha nga sai. Ndai 1960-2010 ten hpe gaw Bama-lu-myo-gyi-wa-da, kaup sha mat wa ai ten rai nga ai. Myen makau mi gaw Myen aq power/influence grau kaba wa ai majaw kabu nga ai.

Daini na Myen rawt malan ni galaw nga ai mung, Bama-lu-myo-gyi-wa-da hpe hkap la da ai ni gaw, “dictatorship system” hpe “democracy system” install galaw na matu sha rai n’na, ethnic issue hpe n’tsun jahta kam nga ai.

Raitim daini na ten tha, hpaji chye ai ni law malang gaw, ethnic issue + “federal democracy” ra nan ai hpe, chye na ai ni law wa sai. Ngu mayu ai gaw, Myen rawt malan the Kachin rawt malan shai ai lam hpe tsun mayu ai re. Anhte gaw hkrat sum mat ai, amyu sha langai mi aq mung masa ahkaw ahkang hpe, bai lu na matu, gasat nga ai re. Amyu kaba langai rai nga ai Kachin people ngu ai, the Kachin State ngu ai hta, shanu nga ai, mung masha ni aq gam maka hpe, Yangon/Naypyidaw kaw na ningbaw ni dawdan ya na matu, n’re sha, anhte hkrai anhte wang lu wang lang, daw dan hparan lu na matu rai nga ai.

Daini na mungmasa mying gun nga ai ni, hpa baw pandung hpe tawn da n’na, gara policy hta, hkawm sa nga ma ai kun? Madung gaw KDA, NDA-K zawn re uHpung ni hpe san mayu ai. Rawt malan pandung bung ai ni rai ga yang gaw, uhpung mying n’bung ga tim, Kachin gabaw kap ai zuhpung ni hta dung lawm n’na, mahtai jawm tam ra ai. Kata kaw na ningbaw nit sun dan ai daram nga yang gaw, WMR zuphpawng zawn re, the laga mungmasa zuphpawng hta mung, Myen n’ra ai majaw nga n’na, zuphpawng hta pi, n’dung lawm nga sai hpe, na lu ai.

Sut masa, mungmasa, hpa lam hta tim, compromise galaw yang, “trade-off” lahkawng maga ape-ayu (Burmese word) ngu ai nga ai re. Anhte myen tsun ai majaw, jaw kau ai, ma ma hkra rai sai. Daini KDA, NDA-K mying ngu ai pi, n’nga mat, hpyen dap ni hpe mung, myen hpyen la the gayau kau hkra, rai sia. Hpa nan n’nga sai. Myen hpyi ai hpe ma hkra Dut ya kau sai. Kachin mying mying ai uphpung mying du hkra, shalawm kau sai.

Dai ni anhte myen maga na, hpa lu na aq ta? Compromise galaw ai re gaw, Kachin interest hpa lu galaw la sata? Mahtai gaw asan sha rai nga ai, sut masa ahkaw ahkang hte, tinang nga pyaw na lam, hpe, madung (priority) tawn kau saga ai.
Rawt malan ngu ai gaw mung masa galaw ai re majaw, compromise galwa yang mung, mungmasa ahkaw ahkang hpe galaw ra na malai, sut masa ahkaw ahkang the galai kau ai gaw, yawn hpa rai nga ai.

Anhte wunpawng myu sha ni rawt galu kaba na matu gaw, dictatorship system hpe democracy hte galai jai lang ra ai. Democracy gaw majority rule re. Union of Burma kaw lawm ga ai majaw, Kachin State hte wunpawng myu ni a matu, Myen majority ni up sha ai kaw n’na makap maga lawt lu na matu, federal democracy system the makawp maga ra ai. Federal democracy system lang ai majaw, myen akyu ara sum na lam hpa n’nga ai. Dai majaw myen mung hkap la ra ai.

Amyu baw sang langai the langai dip rip upsha ai zawn bai n’rai na matu the, amyu langai the langai harmoniously and peacefully rau nga pra sa lu na matu, dai hpe gurantee galaw ya lu ai system (federal democracy) hte tara ramra ai lam hpe makawp maga na matu rai nga ai.

Dani ,tara ram ra lam n’nga ai hpe chye nga ninglen, hka yawng n’yawng ntai na ahkyek nga ai. Mungmasha gawng malai hpe tsun shaga ya ai uhpung ni nga ra nga ai. Mungmasa galaw ai ngu ai hta, goal and belief ngu ai nga ra nga ai re.
Shan chyang ningbaw Martin Luther King gaw “I have a dream” of black men as well as white men would be guaranteed the "unalienable Rights" of "Life, Liberty and the pursuit of Happiness” ngu n’na pandung hpe asan sha tawn, kam mung kam let, woi shakut wa ai re.

Shanchyang ni gaw mayam prat kaw n’na, daini Obama zawn ni pi President tai nga sai re. Wunpawng myu sha ni rawt malan galaw nga ai gaw, laksan duwa ni uphkang ai mungdan kawn, federal union, sum mat ai ahkaw ahkang hpe, bai lu la na matu, rawt malan galaw nga ai re. Shan Chyang ni gaw, mayam kaw n’na, maren mara tai lu hkra, shakut ai. Kachin ni gaw, generation langai the langai, grau grau n’na, mung masa ahkaw hkang ni hpe, hkrat sum ma wa nga ai.

Panglong Agreement prat hta, “federal democracy.” UNu, NeWin prat hta, federal democracy sum mat ai majaw, 1960s hta federal democracy bail u na matu, rawt malan ai. Daini 21st century na rawt malan uphpung ni, myen ni n’na ra ai majaw, nga n’na, “federal democracy” ngu ai gahkum pi, n’gwi tsun shapraw nga sai.

Anhte Wunpawng amyu ni gara de du wa nga sata? Myen byin ai majaw re i? Kachin ningbaw ni hpyang ai majaw re i? Ndai hku ngu yang, ningbaw ni na ra na n’re majaw, Kachin ningbaw ni mung gaw grai shakut sai, raitim Myen hpyen ningbaw ni grau byin ai majaw, ngu ga le i. Hpa mi rai rai, daini anhte wunpawng ni ra nga ai mung masa pungdung gaw hpa re, ngu hpe, tsun shaga nga na ra nga ai re. Pungdung n’du, n’awng dang shi yang gaw, pandung hte lam yit wa shangun na, myen aq policy ni hta, n’kadawng bang na mung ahkyak nga ai. N’tara ai hpe chye nga ninglen, tara n’nang ai ni aq hpawng de ai de mung, n’dung lawm na, ahkyak nga ai.

Mung masha the mung masa uhpung ni, n’sen langai sha rai na, ahkyak nga ai. Mung masha sha anga dingsa, mung masa mung nga nga na re. People is power. Grau n’na ahkyak ai gaw, mungmasa uhpung ni, mung masha aq interest hpe tsun shaga, galaw nga na, ahkyak nga ai.