Maigan De Hpaji Hpungjat Lam (Further Studies)

DrKhaLum

Myen Mungdan kata hta tsang 10 a lawu de na hpaji hpe basic education(npawt nhpang hpaji) ngu shamying ma ai. Tsang 10 a lahta de gaw lahta tsang hpaji shing n rai college education shing n rai university education dakkasu hpaji ngu shamying ma ai. Moi Inglik up ai ten hta tan masum mali rai tim jawng sara mai galaw ai. Rung chyere mai galaw ai. Tan sanit rai yang bum du mai galaw ai. B.A. awng yang ayebyeng mai galaw ai. Ya n mai sai. Lawu tsang jawng sara galaw na matu n law dik B.A., shing n rai B.Sc. awng ra sai. Tsang mali sha awng yang daw-rawan lu na pyi n loi sai. Mung up ai ni mung moi gaw hpunggyi jawng pru ai (hpaji madang khe-thu-mahuk) ni sumtsan salang(ambassador) mai galaw tim ya n mai sai. Moi Abraham Lincoln grai magrau grang nna American gumsan magam lu tim, mungkan ntsa e Abraham Lincoln marai lahkawng n nga ai. Maigan mungdan ni hpaji madang tsaw jat wa ai hte maren i-hteng bu ni mung hka tsaw wawn tsaw hpaji madang tsaw jat ra sai. Sik-hkwi....

Myen mung dan hta tsang shi awng ai hpang college, shing n rai dakkasu shang na matu entrance sanpoi n htai ra ai. Tsang shi hta lu ai amat(marks) hpe yu nna tinang hte gingdan ai degree program la shangun ai rai nga ai. Dakkasu du ai shaloi n law dik mali ning lung nna awng jang she first degree hpaji janmau langai ngai mai lu nga ai. Rai tim, ya Myen mung dan hta Distance Education Program sumtsan laika htinglet masing hpaw tawn da ya ai majaw, laning mi hta shata lahkawng intensive course lung nna sanpoi hpe masum ning shang htai jang B.A. shing n rai B.Sc.degree langai mi jaw nga ai. Ndai hpe undergraduate studies ngu shamying ma ai. Kade daram chye la ai gaw jawng ma ni she chyoi sa.

Matut nna Masters degree program lung mayu yang B.A. shing n rai B.Sc. (Shing n rai BS) marks kaja ra ai. Subject shagu credit marks grade 5 mi n lu tim tinang la ai major subject hta qualified marks grade 4 lu ra ai. Dai mung Myen mung hta sara sarama ni hpe sen gumhpraw law law kahtap nna makai ya yang mai byin ai lam chye lu ai. Ya ten na daram Myen mung dakkasu ni hta Masters degree lu loi ai n nga sai. Grai she sharin la ga. Maigan de du ai shaloi gaw, nang kade chye ai hpe garai n san yang nang hpa baw awng da ai ngu ai grai ahkyak ai. Degree langai ngai n lu yang application shawk na ahkang pyi n mai lu nga ai. Degree shawng lu da nna chye na matu shinggan de hpaji sharin jahkum shatsup la ai mahtang grau loi nga ai. Masters degree program hpe graduate studies ngu shamying ma ai. Dai gaw doctorate matu hkyen lajang ai lam rai nga ai. MB,BS awng ai tsi sarawun doctor ni mung PhD matut lung mayu yang M.MSc.(Master of Medical Science) degree program hpe sharin awng da ra nga ai. Shaloi she shi la ai subject hta hkan nna doctoral studies(Doctor of Medicine shing n rai MD, shing n rai PhD) matut sharin hkam la na rai nga ai.

Masters degree lu ngut ai hpang gaw doctorate degree program(post-graduate studies) hpe matut sharin la na rai nga ai. Ndai doctoral studies gaw tinang sharin hkam la ai hpaji hta madang tsaw dik rai nga ai. B.A. (History) degree lu ai wa gaw M.A. (History) lung awng ngut ai hpang PhD in History degree hpe lu a na rai nga ai. B.Sc. (Botany) degree lu sai wa gaw M.Sc.(Botany) lung ngut jang PhD in Botany lu la na rai nga ai. PhD gaw myit sumru nna manghkang lama ma a mahtai tam ai madang re ai majaw Doctor of Philosophy degree ngu shamying ai rai nga ai.

Myen mung kata na degree langai ngai n lu ai sha maigan de hpaji matut na mtu pru sa wa yang, tsang 10 madang hte shabung da ai maigan na tsang 12 shing n rai 'O-level' sanpoi hpe htai ra na rai nga ai. Dai maigan na 'O-level' ngu ai sanpoi hpe Myen mung na Master degree lu da sai ni pyi htai yang awng na n loi ai. Education system n bung ai majw mung rai nga ai. Myen mung kata na Bachelor degree langai ngai lu sai rai yang dai 'O-level' sanpoi n htai ra ai majw grai hkyamsa mat ai. Rai tim entrance sanpoi, comprehensive exam, hte English proficiency test shing n rai TOEFL(Test Of English as A Foreign Language marks 550) awng ra ai. Dakkasu nkau mi hta TOEFL 600 hpyi ma ai. Dakkasu nkau mi hta gaw shanhte nan htuk ai English Test htai shangun ma ai. Dakkasu nkau mi hta rai yang TOEFL amat (marks) 450 shing n rai 500 daran lu yang hkap la nna English special course laning mi shajan la shangun chye ma ai. Kaning mi rai rai, maigan de hpaji sharin mayu yang English hpe atsawm sha chye hti chye ka, chye madat, chye shaga nna computer hpe mung chye lang ra nga ai. Dai majaw ya hpang na TOEFL sanpoi ni hta Listening, Structure(Grammar), Reading Comprehension hta n ga, Writing Test hte Speaking Test ni mung shalawm sana lam chye lu ai. Maigan de gaw machyi yang tsi manu grai laja ai majaw grai hkam kaja ra ai. Tsi jep n awng ai majaw hpaji madang dep nna English laika ram tim maigan de jawng n lu lung ai masha grai nga ai.

Maigan dakkasu ni hta subject langai mi hpe lani mi hkying hkum mi chyen, laban bat mi hta manga ya, shata lahkawng sharin yang 1 credit hour ngu sawn ya nna jawng shabrai hpe hta ma ai. Bachelor degree a matu 1 credit hour hta US$ 50 daram, Masters degree a matu 1 credit hour hta US$ 100 daram, doctoraate degre a matu 1 credit hour hta US$ 150 daram bang ra ai. Jawng langai hte langai mung n bung ai. Philippines, India hkan jawng shabrai hkyam sa tim UK(England), USA(America) hkan gaw jawng shabrai grai laja ai. Janwg grau kaja ai kaw jawng shabrai grau kaba ai. Mying nau n pru ai jwng ni hta jawng shabrai loi hpa ai. Master degree langai mi lu la na matu credit hours 80 hte 120 daram shangut ra ai. Doctorate degree a matu credit hours 40 hta n yawm ai shangut la ra ai. MPhil.(Master of Philosophy), MA(Master of Arts) ni hpe jawng n kau mi hta laning mi hte shangut la mai ai. Dai hpang PhD degree hpe 3 ning kaw na 5 ning laman shangut la mai nga ai. Janwg law malawng hta Masters degree hpe 5 ning laman shangut la ra ai. PhD degre hpe 8 ning lamna shangut la ra ai. Jawng nkau mi hta research PhD program nga ai. Dai gaw shawng nnan na first semester langai(shata mali) lung nna tinang buga de sawk sagawn ai research bungli wa galaw let coursework hpe shangut la mai ai. Coursework la nga ai laman mung shaning shagu na jawng shabrai man man bang nga ra ai. Coursework ngut ai hpang research papers, project ministry report ni tang ngut ai hpang dissertation(thesis) ka ra ai. Master degre langai mi a matu thesis hpe yawm dik laika man 75 ka nna shamyet shanat ai laika (bibliography) jahpan hta laika buk 60 kaw na shiga mahkawng la ai lam madun ra ai. Doctorate degree a matu dissertation(thesis) langai mi hta n law dik laika man 100 hte shamyet shanat ai laika (bibliography)100 madun ra ai. Jawng nkau mi hta doctoral degree a matu dissertation hpe laika man 300 kaw nna 500 ka shangun ma ai. Dai htapreface, forward,abstract, appendix n hti shalawm ai. Thesis tang ngut jang oral defense ngu ai tinang ka ai thesis hpe professor ni a man de shang nna n-gup aga hte htai ai mung naw awng ra nga ai. Oral defense lahkawng lang hkrat jang galoi mung degree n mai lu mat chye nga ai. Masat da ya ai aten ladaw laman n lu shangut la yang jawng ma jahpan kaw na shapraw kau nna degree n mai lu mat ai. Dai hta n-ga jawng lung shaning shagu hta average grade 3.0 hta n yawm ai hku lu ra ai. Shing n rai jang jawng kaw na jahkring kau ai hkrum na rai nga ai. Dai majaw jawng ma jahpan hta incomplete (n shakre la ai) ngu ka da ma ai. PhD lung ai jawng ma marai 10 hta marai 8 hte 9 gaw n shangut la ai hkring mat chye nga ai. Nkau mi jawng lung shaning nau na mat ai majaw gumhpraw garum ai ni masat da ai hta jan nna n lu karum mat ai. Shaloi hpaji n lu matut sharin la mat chye nga ai.

Myen mung kata na masha ni maigan de jawng lung na matu Myen asuya dat ai jawng ma sha n rai yang jawng lung na ngu nna passport n mai shawk ai. Maigan de bungli sa galaw na ngu nna shore job bungli shaga ai laika hte passport shawk la ra ai. Shore job hte passport shawk yang Myen asuya gaw tinang sa na mungdan hta hkan nna shang gumhpraw masat da ya ai. Ga shadawn- USA (America) de sa na rai yang n law dik shata mi US$ 600 lu ai bungli madun ra ai. Malaysia de pru na passport shawk yang n law dik shata mi Malaysian Ringgit 600 lu ai bungli lu ai hku madun ra ai. Thai mungdan de sa yang n law dik Thai Baht 5,000 shabrai sha ai bungli hku invitation madun ra ai. Dai shang gumhpraw hta hkan nna shata shagu na madun da ai shang gumhpraw a htam shi hta htam mi hpe tinang jawng sa lung ai mungdan e nga ai Myen sumtsan rung(Embassy) de shat 3 hta kalang rai rai, shata 6 hta kalang rai rai, laning mi hta kalang rai rai pawng nna sa bang ra ai. Ga shadawn- US$ 6oo lu ai ngu madun yang shata shagu US$ 60 hpe Myen asuya de income tax ngu nna bang ra ai. Dai n bang yang passport aten htum ai shaloi shaning bai n jat ya ai hta n ga, Myen mung de bai shang wa yang Asuya tara upadi hte maren agying shawa sha na rai nga ai. Tinang lung na jawng hta admission (jawng shang ahkang) lu ai hpang jawng kaw na shaga laika shagun ya na rai nga ai. Dai laika hpe Yangon kaw nga ai dai mungdan a sumtsan rung (Embassy) hta visa (mungdan shang ahkang)sa shawk ra ai. Shaloi shata masum hta jan nna sa nga lu ai non-immigrant visa ngu ai nhtoi matut jat la mai ai hpan visa jaw na rai nga ai. Dai majaw maigan de jawng lung mayu yang jawng shabrai a matu laning mi US$ 2,000-3,000, boarding(hostel) a matu laning mi US$ 10,000, lusha a matu laning ni US$ 3,000, visa extension a matu US$ 100, Myen sumtsan rung(embassy) de income tax(bungli n galaw tim) shata mi US$ 60, laika buk mari na, tsi mawan, hkawm wa hkawm sa jarit, kaga ra mara a matu laning mi US$ 2,000 hkyak hkyak lu da ra nga ai. Dai majaw Sinna mungdan na PhD degree langai mi lu la na matu baw-nu arang, aten arang, myit arang, hta ja gumhpraw arang mung US$ 100,000-200,000 ( US dollar sen mi hte sen lahkawng) ma ra na rai nga ai. Dik shale laning mi na jarit US$ 8,000-10,000 madun ra nga ai. Dai hpe gara hku lu la na rai ta?

Chyum jawng sara ni gaw chyum jawng sara shalat fund(maigan scholarship) hte lung shangut la ma ai. Kaga sasana magam gun ai ni mung shaning kade magam gun sai ngu ai hta hkan nnashi a denomination hte shi karum ai scholarship hte lung la ma ai. Tinang a mungkan hpaji secular education hte seng nna mung shi na hte shi madi shadaw ai uhpung uhpawng ni nga ma ai. Ga shadawn- Mung masa hte seng ai uhpung uhpawng ni mung shi na hte shi, journalism hte seng nna mung shi na hte shi, Linguistics hte seng nna mung shi na hte shi scholarship amyu myu nga nga ai. Loi dik gaw maigan de hpaji sharin nga ai ni, shing n rai maigan dakkasu ni kaw na hpaji janmau degree gup wa sai ni hpe hkrum shaga san la yang gara hku hpaji hpungjat la lu ai lam ading tawk chye lu na rai nga ai. Maigan de n lu sa lung yang sumtsan laika htinglet ai (extension degree program) ni hpe la yang Myen mung kata, htingbu Thai mungdan, India mungdan kata e nga nna maigan hpaji janmau MA, MSc, PhD lu gup la mai nga ai. Dai gaw passpport mung n shawk ra, visa mung n hpyi ra, income tax mung n bang ra, garen gari mung n hkrum hkawm, jawng sa hjawng wa mung n yak, maigan amyu masha ni hte htung hking n bung, ga n bung, akyang n bung, lusha n bung ai majw byin ai manghkang amyu myu mung n katut sha, jawng shabrai mung grai hkyam sa ai hku mai shangut la ai lam rai nga ai. (Nau galu mat sai majaw hpang na laika ngau hta she bai matut saga).

Dr Kha Lum